Geçit Hakkı

Geçit hakkı en yalın anlatımıyla yola bağlantısı olmayan veya mevcut yol bağlantısı yetersiz olan bir taşınmazın, komşu taşınmazlardan geçiş yapmak suretiyle yola bağlantısının kurulmasını sağlayan bir irtifak hakkıdır. Bu hak, Türk Medeni Kanunu’nun 747 vd. Maddelerinde düzenlenmiş olup bu maddeye dayanarak, taşınmaz sahibi geçit hakkını sağlamak amacıyla dava açabileceği gibi, tarafların anlaşması halinde tapu müdürlüğünde yapılacak olan resmi senetle de hak kurulabilmektedir.

Maddenin düzenlemesi şu şekildedir;

Madde 747: Taşınmazından genel yola çıkmak için yeterli geçidi bulunmayan malik, tam bir bedel karşılığında bir geçit hakkı tanınmasını komşularından isteyebilir.

Bu hak, ilk önce kendisinden bu geçidin istenmesi önceki mülkiyet ve yol durumuna göre en uygun düşen komşuya karşı ve daha sonra bundan en az zarar görecek olana karşı kullanılır.

Zorunlu geçit iki tarafın menfaati gözetilerek belirlenir.”

Geçit hakkının dava aracılığıyla kullanılabilmesi için belli başlı şartlar aranmaktadır.

• Taşınmaz için geçit ihtiyacının söz konusu olması
• Geçit hakkına katlanacak olan yüklü taşınmaz malikine geçit hakkı bedelinin ödenmiş olması. Söz konusu bedel taşınmazın malikinin katlandığı fedakarlığın hakkaniyete uygun ölçüde denkleştirilmesi ile belirlenecektir.
• Kurulacak geçidin, geçit hakkına katlanacak olan taşınmaza en az zarar verilerek kurulması. Kanun bu kapsamda ihtiyaç duyulan geçidin, komşu taşınmazlara en az zarar verilerek kurulmasını öngörmüştür. Örneğin tek bir taşınmazdan yola ulaşılabilecekken, birden fazla taşınmazdan geçilerek yola varılması sonucunu doğuran geçit hakkı istemi mahkemece kabul edilmeyecektir.

Söz konusu hak tarafların anlaşarak yahut mahkeme kurulduğu taktirde yararlanan ve yüklü taşınmazların tapu müdürlüğündeki sayfalarına kaydedilir. Bu sayede söz konusu hak herkese karşı aleni kılınmış ve geçit hakkından yararlanan taşınmazın maliki, hakkını yüklü taşınmazın sonraki maliklerine karşı da ileri sürebilme imkanına sahip olmuştur.

Geçit Hakkının Mahkeme Aracılığıyla Kullanılması

Taşınmaz maliklerinin anlaşmaya varamaması sonucunda lehine geçit hakkı tesis edilecek olan taşınmazın maliki söz konusu hakkın kurulması için mahkemeye başvuracaktır. Keza lehine geçit hakkı kurulacak taşınmaz birden fazla kişinin mülkiyetindeyse, mülkiyet türüne göre,maliklerin hep birlikte yahut maliklerden her birinin kendi başına işbu davayı açabilmesi söz konusu olacaktır.

Geçit hakkının mahkeme kararı ile kurulması durumunda görevli ve yetkili mahkeme dava konusu taşınmazların bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesi olup bu yetki kesindir.

Geçit Hakkının Tapudan Terkini

• Malikin Talebi İle : Burada kastedilen malik yüklü taşınmazın malikidir. Keza geçit hakkına katlanmakla yükümlü olan taşınmazın maliki, hakkın süresinin dolduğunu ileri sürerek söz konus hakkın tapudan terkinini isteyebilir.
• Hak Sahibinin Talebi İle : Hak sahibi geçit hakkının süresi ile bağlı olmaksızın her zaman geçit hakkının tapudan terkinini isteyebilmektedir.
• Mahkeme Kararı İle : Hak sahibi yahut yüklü taşınmazın maliki de her zaman mahkemeden geçit hakkının terkinini isteyebilirler. Terkin işlemi mahkeme kararı kesinleştikten sonra gerçekleşir.
• Kamulaştırma Sebebiyle : Yüklü taşınmazın tamamının kamulaştırılması halinde geçit irtifakı sona erer. Yararlanan taşınmazın tamamının kamulaşatırılması halinde ise kamulaştırmayı yapan idarenin terkini talep etmesi gerekmektedir. Kamulaştırma ile terkin işlemi aynı anda gerçekleşir.

Önemle belirtmek isteriz ki, geçit hakkının terkini, söz konusu hakkının lehtarının ölümü ile sona ermez, mirasçılara geçer. Aynı şekilde bir tüzel kişi lehine kurulmuş olan geçit irtifakı da tüzel kişiliğin sona ermesi ile kendiliğinden ortadan kalkmayacaktır.